دلایل و درمان خود زنی در نوجوانان
نوجوانی رده سنی بسیار حساسی را دربرمی‌گیرد که نوجوان را با حجمی از احساسات و عواطف متفاوت روبه‌رو می‌کند. این سن حساس، آغاز بسیاری از هیجانات است و تجربه هر یک از آن‌ها می‌تواند نوجوانان را به سمت‌وسوی متفاوتی ببرد.
در این میان گاهی به دلایل مختلف، رفتارهایی از نوجوان سر می‌زند که برای او بسیار آسیب‌زننده است. یکی از این اتفاقات نسبتا رایج، خودزنی در نوجوانان است. اتفاقی که اگر به‌درستی مدیریت و کنترل نشود، اتفاقات تلخی را به‌دنبال می‌آورد. خودزنی در نوجوانان از آن دست اتفاقاتی است که بیش از هر چیز جنبه روانی دارد. گاه نوجوان در پی یک کمبود، جلب توجه یا حتی بحران هویت به این کار روی می‌آورد.
خودزنی یعنی چه؟
خودزنی عملی است که طی آن، فرد به صورت عمدی اقدام به آسیب رساندن به خودش می‌کند. خودزنی می‌تواند به اشکال گوناگونی صورت بگیرد و نمونه‌های رایج آن سوزاندن بدن، بریدن به وسیله چاقو، تیغ و … است.
نکته مهمی که درباره خودزنی در نوجوانان باید به آن توجه کنید، این است که خودزنی با هدف خودکشی انجام نمی‌گیرد! یعنی نوجوان با انجام این کار قصد پایان دادن به زندگی خودش را ندارد و در پی یک خلاء روحی یا روانی و یا تحمل سختی و مشکلات به این سمت هدایت می‌شود. با وجود این، گاهی خودزنی‌ها به مرگ می‌انجامند و یا عفونت‌های خونی و پوستی و شدت جراحات، باعث ایجاد بیماری‌های سخت می‌شوند.
دلایل خودزنی در نوجوانان
استرس
می‌توان گفت استرس یکی از اولین و مهم‌ترین دلایل خودزنی در نوجوانان است. نوجوان به دلیل احساس استرسی که دائما با آن درگیر است، دست به خودزنی می‌زند. گاهی می‌توان این استرس را با یک راهنمایی کوتاه یا مشاوره هفتگی به‌خوبی کاهش داد. اما زمانی که به این موضوع و احساسی که در نوجوان ایجاد می‌شود، توجه کافی نشود، اتفاقات ناگواری رخ می‌دهد.
اضطراب
یکی دیگر از دلایل اقدام به خودزنی در نوجوانان اضطراب است. اضطراب می‌تواند احساس فشار و نگرانی دائمی را در نوجوان ایجاد کند که رهایی از آن بسیار دشوار است. نوجوان با انجام خودزنی، به هر روشی، سعی در کاهش اضطراب خود دارد. به همین دلیل نیاز است تا عوامل اضطراب در او شناسایی شده و درمان مناسب برای آن آغاز شود.
افسردگی
از دیگر دلایل خودزنی در نوجوانان باید به افسردگی اشاره کنیم. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که ابتلا به افسردگی فقط برای بزرگسالان است. درحالی‌که افسردگی در نوجوانان نیز بسیار شایع است و علت مهمی برای خوزنی و یا حتی خودکشی این گروه سنی است.
توجه به علائم و نشانه‌های افسردگی و اقدام به‌موقع برای درمان آن، در این مسیر بسیار کمک‌کننده است.
تنهایی
تنهایی برای نوجوانان آغاز بسیاری از رفتارهای پرخطر در آن‌هاست. زمانی که نوجوان تنها می‌ماند و یا احساس تنهایی زیاد را تجربه می‌کند، افکار آسیب‌زننده به او هجوم می‌آورند. این افکار یا ناشی از مشکلات روحی و خلاءهای عاطفی است و یا گاهی ناشی از ماجراجویی‌های نوجوانانه است. برای درمان خودزنی در نوجوانان می‌بایست این دلایل را در نظر گرفت و متناسب با آن پروتکل درمانی مشخصی را ایجاد کرد.
عدم یادگیری مهارت‌های سازگاری
یادگیری و آموختن مهارت‌های سازگاری، از مهم‌ترین چیزهایی است که باید به‌طور‌کامل برای نوجوانان انجام بگیرد. یادگیری این مهارت‌ها به نوجوانان کمک می‌کند که در شرایط آزاردهنده، فشارها و مشکلات زندگی، به‌خوبی راهکارهای مناسب را انتخاب کنند.
اختلافات خانوادگی
خانواده، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادها در جامعه مطرح می‌شود که در تربیت و سلامت روان افراد نقش مهمی را ایفا می‌کند. وجود اختلافات خانوادگی یا بی‌سروسامانی در روابط میان اعضای خانواده، وجود اعتیاد یا طلاق پدر و مادر، خشونت خانگی، ضرب و شتم و … همگی ازجمله دلایلی هستند که خودزنی نوجوانان را به‌دنبال خواهد داشت.
مهم‌ترین انگیزه‌های نوجوانان برای خودزنی
بسیاری از افراد همچنان این سوال را مطرح می‌کنند که چرا نوجوان به خودزنی اقدام می‌کند. اگرچه پیش‌تر دلایل مهم خودزنی در نوجوانان را بیان کردیم، اما باید بدانید که خودزنی چه تاثیر روانی را روی نوجوان می‌گذارد که به سوی انجام آن می‌رود. شناسایی انگیزه نوجوانان برای درمان خودزنی در نوجوانان اهمیت زیادی دارد و می‌تواند مسیر درمان و بهبودی را هموارتر کند.
خودزنی برای نوجوان به‌عنوان یک عامل کاهنده فشار روانی عمل می‌کند و در بسیاری از موارد، اقدامی برای جلب توجه و نگرانی اطرافیان است. مهم‌ترین انگیزه نوجوانان برای خودکشی را می‌توان به شکل زیر بیان کرد:
- انتقال درد روحی و روانی به جسم (تبدیل درد روحی به درد جسمی)
- رها شدن از فشار روانی، استرس و اضطراب
- جلب توجه و ترحم دیگران، به‌ویژه خانواده
- فرار موقتی از مشکلات و فشارهای زندگی
- نفرت از خود و تلاش برای تنبیه خود
- اثبات بزرگ شدن خود به دیگران
- بررسی هر یک از این موارد، تشخیص و فهم آن‌ها یکی از مهم‌ترین مواردی است که برای درمان خودزنی در نوجوانان باید به آن توجه شود.
خودزنی به چه روش‌های انجام می‌گیرد؟
خودزنی اشکال گوناگونی دارد و ممکن است هر نوجوانی یکی از این روش‌ها را برای انجام خودزنی انتخاب می‌کند. رایج‌ترین شیوه‌هایی که نوجوانان برای این کار انجام می‌دهند، موارد زیر هستند:
بریدن
ایجاد بریدگی‌های تقریبا عمیق روی پوست، به‌شکلی که اثر آن باقی بماند، یکی از این اشکال است. این بریدگی با یک شیء تیز مانند نوک چاقو، تیغ، شیشه شکسته و … ایجاد می‌شود. عموما این کار روی دست‌ها، بازو یا ران پاها انجام می‌گیرد. اما برخی نوجوانان در بخش‌های دیگر بدن خود، مانند صورت، گردن، سر و … هم این الگو را پیاده می‌کنند.
سوزاندن
یکی دیگر از اشکال خودزنی در نوجوانان سوزاندن است. بسیاری از نوجوانان، شیوه سوزاندن را برای خودزنی انتخاب می‌کنند و برای اینکار از بسیاری از وسایل داغ و سوزاننده کمک می‌گیرند. سوزاندن به‌وسیله سیگار، اتو، شیء فلزی داغ و … بسیار رایج است.
سوراخ کردن
گاهی نوجوان اقدام به سوراخ کردن بخش‌هایی از بدن خود کرده و برای اینکار از اشیاء نوک‌تیز استفاده می‌کند.
کوبیدن سر یا بدن به مکان‌های سخت
کتک زدن خود یا کوبیدن سر و بدن به مکان‌های مختلف و سخت، از دیگر کارهایی است که نوجوانان برای انجام خودزنی به آن اقدام می‌کنند. شکستن سر، دست و پا و … به‌وسیله کتک زدن خود، شکل دیگری از خودزنی در نوجوانان است.
نگارش نمادها یا حروف روی بدن
شاید تابه‌حال نوجوانانی را دیده باشید که به کمک اشیای نوک تیز، مانند چاقو، شکل یا حروف خاصی را روی بدن خود حک می‌کنند. این کار نیز از دیگر اشکال خودزنی به‌شمار می‌رود و در موارد زیادی باعث ایجاد عفونت می‌شود.
آیا درمان خودزنی در نوجوانان اهمیت دارد؟
برخی افراد با این استدلال که خودزنی خطر جدی مرگ‌ومیر را برای نوجوانان ندارد، اهمیت کمی برای درمان آن قائل هستند. درحالی‌که باید بدانید درمان خودزنی در نوجوانان اهمیت زیادی دارد چراکه می‌تواند مقدمه‌ای برای اقدام به خودکشی باشد.
علاوه بر این، خودزنی باعث بسیاری از مشکلات مانند عفونت‌ها، مشکلات جسمی، ناتوانی و حتی گاهی مرگ می‌شود. بنابراین اگر نوجوانی در خانه دارید یا نوجوانانی را می‌ناسید که در معرض فشارهای شدید روانی قرار دارند، به خودزنی توسط آن‌ها حساس باشید.
خودزنی در بسیاری از موارد می‌تواند به صورت غیرعمدی به مرگ و خودکشی تبدیل شود. این اقدام نوجوانان را در یک خطر بسیار جدی قرار می‌دهد که بیش‌از‌پیش بر درمان خودزنی در نوجوانان تاکید می‌کنید.
چطور به عنوان والد جلوی خودزنی نوجوان را بگیریم؟
آنچه بیش از هرچیزی می‌تواند به نگرانی والدین منجر شود و آن‌ها را در ناآرامی روحی نسبت به نوجوانشان قرار دهد، خودزنی است. متاسفانه بسیاری از نوجوانان با سوءاستفاده از این حساسیت یا از سر ناآگاهی به خودزنی روی می‌آورند و به این شکل اعتراض خود را از شرایط اعلام می‌کنند. اما والدین باید با درک دنیای نوجوانی و بحران‌های آن، از خظر خودزنی در نوجوانان جلوگیری کنند. ازجمله اقداماتی که والدین می‌توانند از آن بهره ببرند، موارد زیر هستند:
ایجاد فضای امن و صمیمی در منزل
همانطور که اشاره کردیم، یکی از دلایل مهم خودزنی نوجوانان وجود بحران و اختلافات خانوادگی است. بنابراین ضروری است والدین برای ایجاد یک فضای امن و صمیمی میان اعضای خانواده اقدام کنند.
وقت گذراندن با نوجوان
والدین باید تلاش کنند که بخشی از وقت خود را در طول روز یا هفته به نوجوان اختصاص دهند. وقت گذراندن با نوجوانان و شرکت در فعالیت‌هایی که آن‌ها دوست دارند، حس حمایت‌گری خوبی را به آن‌ها منتقل می‌کند و تاثیرات روانی خوبی روی آن‌ها دارد.
عدم بروز احساس نگرانی بیش‌ازحد یا واکنش شدید
والدینی که بیش‌ازحد وحشت و نگرانی خود را از خودزنی نوجوانشان نشان می‌دهند، راه را برای تکرار این اتفاق توسط نوجوان هموار می‌کنند. زیرا امکان دارد نوجوان برای جلب توجه یا رسیدن به خواسته‌های خود، بارها این رفتار پرخطر را تکرار کند.
کمک گرفتن از مشاور
ممکن است نوجوان شما برای مراجعه به روانشناس یا مشاور مقاومت کند. این اتفاقی است که در بسیاری از نوجوان رخ می‌دهد و مشاوره با زور و اجبار هم عموما فایده‌ای برای آن‌ها ندارد. اگر در چنین شرایطی قرار گرفتید، بهتر است خودتان به عنوان والد از یک مشاور یا روانشناس حرفه‌ای کمک بگیرید و با او در ارتباط باشید. این کار به شما کمک می‌کند که شیوه صحیح برخورد با نوجوان خود را بیاموزید و از اقدام به خودزنی یا بروز رفتارهای پرخطر او جلوگیری کنید. این کار یک اقدام بسیار مهم برای درمان خودزنی در نوجوانان است.
تشخیص خودزنی در نوجوانان
افرادی که اقدام به خودآزاری می کنند در پنهان کردن رفتار خود از اطرافیان و دوستان بسیار ماهر هستند. هر چند دیده شدن جای زخم بر روی دست، بازو، ران و پاهای فرد نشانه مهم این اختلال است، اما بیشتر نشانه های این رفتار به قدری جزئی و ظریف هستند، که نیازمند توجه اطرافیان است. در صورتی که به انجام این گونه رفتارها در یکی از عزیزان خود مشکوک هستید، به دنبال نشانه های زیر باشید:
- وجود اسکار زخم مشکوک
- زخم هایی که بهبود نمی یابند یا به تدریج بدتر می شوند
- مالیدن یا خاراندن مداوم یک نقطه از بدن برای ایجاد زخم
- بیان وقوع تصادف یا افتادن از جایی برای پنهان کردن دلیل اصلی
- تمایل به تنهایی و ماندن در اتاق
- حرف زدن در مورد خودزنی (برای مثال، در مورد انجام این رفتار توسط دوستش)
- جمع کردن اشیای تیز در اتاق و بین وسایل شخصی
- رفتارهای پنهان کارانه
- پوشیدن لباس های یقه دار و آستین بلند در هوای گرم
- پرهیز از فعالیت های اجتماعی
- بستن بانداژ دور دست یا پا
- اشکال در روابط بین فردی
- پرهیز از شرکت در ورزش یا فعالیت هایی که ممکن است نیازمند تعویض لباس جلوی دیگران باشد.
آیا فردی که اقدام به آسیب زدن به خود می کند، بیمار روانی است؟
شاید خیر! اما به احتمال زیاد دچار افسردگی، مشکلات شخصیتی، اشکال در ارتباط با دیگران یا اعتیاد به مواد مخدر و الکل است. چنین فردی به معاینه توسط روانشناس یا روانپزشک نیاز دارد تا تشخیص درست در مورد او انجام شود.
درمان خودزنی در نوجوانان با چه روش هایی انجام می شود؟
روش درمان به عامل زمینه ساز آن بستگی دارد. روش های زیر توسط درمانگران اجرا می شود.
رفتار درمانی دیالکتیکی
نوعی درمان فردی یا گروهی است که به اشخاص کمک می کند بر تمایلات خودویرانگر فائق آیند، راه های تحمل سختی را یاد بگیرند و مهارت های جدید سازگاری مانند مراقبه را بیاموزند.
گروه درمانی
صحبت کردن درمورد بیماری در گروهی که متشکل از افرادی با مشکلات مشابه است می تواند در کاهش شرمساری ناشی از خودزنی مفید باشد و از بروز سالم احساسات حمایت کند. گروه درمانی می تواند شرم و خجالت ناشی از آسیب رساندن به خود را کاهش دهد و همچنین باعث شود فرد احساسات خود را به درستی تخلیه کند .
مشاوره خانواده
مشاوره خانواده به سوابق تنش های مربوط به خودزنی در خانواده می پردازد و می تواند به اعضای خانواده کمک کند که به صورت مستقیم و بی پرده با هم ارتباط برقرار کنند.
درمان دارویی
داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب می توانند در کاهش پاسخ های ناگهانی به استرس استفاده شوند. استفاده از داروهای بازدارنده های انتخابی بازجذب سروتونین در افسردگی های شدید می تواند میل به خودآزاری را کاهش دهد. در موارد شدید افسردگی یا اضطراب، داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب موثرند. درمان موارد شدید بیماری به بستری بیمار نیاز دارد.
روان درمانی
رفتار درمانی شناختی می تواند به فرد در شناسایی احساسات و افکار منفی محرک آسیب رساندن به خود کمک کند. این روش به بیمار مهارت هایی را برای مدیریت خشم و جایگزینی الگوهای فکری منفی با الگوهای مثبت می آموزد.
بیمار می آموزد که حرف زدن و ابراز احساسات به صورت کلامی و در آرامش، روش بهتری برای کاهش تنش است. در واقع، بیان رنجش بهتر از ابراز خشم است. افرادی که قادر به مدیریت خشم خود نیستند و از مهارت های کلامی پایینی برخوردارند، بیشتر از دیگران خشم و ناامیدی خود را به شکل عملی ابراز می کنند. در این روش، به بیمار مهارت های ابراز خشم و ناامیدی به صورت سالم آموزش داده می شود.
تکنیک های پرت کردن حواس برای پرهیز از خودزنی
هر چند درمان نیاز به مراجعه به روانشناس یا روانپزشک ماهر دارد، اما بیمار نیز می تواند با انجام برخی تکنیک ها در خانه به بهبودی سریع تر کمک کند.
- احساسات و افکاری که باعث استرس شما می شوند را روی یک کاغذ بنویسید، کاغذ را مچاله کنید و آن را ریز کنید. سپس، به عنوان راهی برای رهایی از آن افکار کاغذ را دور بریزید.
- خمیر بازی در دسترس داشته باشید، آن را فشار دهید و بکشید تا از فشار خلاص شوید.
- برای تخلیه خشم و ناامیدی، به یک بالش ضربه بزنید.
- در بالش جیغ بزنید.
- به مدت یک دقیقه تمرکز کنید و تمرینات تنفسی تخلیه خشم و استرس را تمرین کنید.
- برای دور شدن از محرک ها به پیاده روی بروید. قدم زدن در یک مکان عمومی به شما این فرصت و امکان را می دهد که از چیزی که ناراحت شده اید، دور شوید.
- سر و صدا درست کنید؛ با نواختن یک ساز یا زدن قابلمه ها به هم.
- یک ورقه کاغذ را با خودکار یا ماژیک قرمز خط خطی کنید.
- با یکی از دوستان یا اعضای خانواده تماس بگیرید و با او حرف بزنید. لازم نیست در مورد تمایل به خودزنی حرف بزنید.
- کاری خلاقانه انجام دهید. کلاژی از رنگ ها را خلق کنید که حالت روحی شما را نشان می دهد.
- به موزیکی که دوست دارید گوش دهید یا فیلم مورد علاقه تان را تماشا کنید.
- با مشاورتان صحبت کنید.
سلام من هفده سالمه حدود یک سال و نیمه که خودزنی می کنم قبلا شدید نبود. اینطور به خودم آسیب می زدم که مثلا مشتی به خودم بزنم یا خودمو طوری گاز بگیرم که زخم بشه. خدا رو شکر تونستم خودمو کنترل کنم و کمتر خودزنی کنم ولی مشکل اینه که هر دفعه که خیلی عصبی میشم مستقیم میرم سراغ سرم چندین مشت محکم از کنار به سرم می زنم(البته قبلا هم اینکارو می کردم). حتی احساس می کنم که از کنترل خارج شده ام به زور جلوی خودمو می گیرم. این چند بار آخری که اینطوری شدم تا چند روز بعدش اون اطراف سرم که ضربه خورده بود درد می کرد و یه مقداری هم سردرد داشتم که متوجه می شدم به خاطر همون ضربات هست. هر دفعه یه مدت طولانی از خودزنی میگذره که فکر می کنم تموم شده ولی بعدش دوباره خودزنی می کنم بعدش از اینکه برام مشکل زیادی ایجاد شه تا چند روز نگرانم. دلیلشو اگه می خواید قبلا اگه یه چیزی منو خیلی عصبی می کرد اینطوری می کردم ولی الان تقریبا میشه گفت فقط موقعی که با پدر مادرم بحثم میشه اینطوری می کنم مشکل اصلی اینه که هر دفعه وقتی ضربه می زنم درست می زنم تو یه جای سرم و این چیزیه که نگرانم می کنه. فقط لطفاً اگه توی همین نظرات چندین پیشنهاد بدید که بتونم رفعش کنم خیلی ممنون میشم
با سلام و عرض احترام
با توجه به مطالبی که عرض کردید احتمالا باید چند جلسه رواندرمانی بگیرید و در صورت صلاحدید روانکاوتون یک مدت هم دارو مصرف کنین برای کنترل خشمتون
بهترین کار برای شما شروع جلسات رواندرمانی است تا مشکل مشخص و برطرف شود.