اختلال شخصیت وابسته
اختلال شخصیت وابسته چیست؟
اختلال شخصیت وابسته که به‌اختصار DPD نیز نامیده می‌شود، یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی است. این اختلال به‌صورت نیاز به مراقبت شدن توسط دیگران توصیف می‌شود. این مشکل روانشناختی سبب می‌شود که فرد مطیع و چسبنده رفتار کرده، ترس از جدایی داشته باشد و بدون اطمینان حاصل کردن از نظرات دیگران نتواند تصمیم‌گیری کند. به‌طور کلی می‌توان گفت که این اختلال به‌صورت وابستگی بیش از حد به طرف مقابل در یک رابطه است. این بیماری در زنان بیشتر از مردان و در بچه‌های کوچک خانواده بیشتر از بچه‌های بزرگ بروز می‌کند و معمولا در اوایل جوانی و یا پس از شکل‌گیری روابط مهم در بزرگسالی آشکار می‌شود.
نشانه های اختلال شخصیت وابسته
- ناتوانی در تصمیم‌گیری
- ترس شدید از ترک شدن
- سلطه‌پذیری
- عدم اعتمادبه‌نفس
- تامین نیاز دیگران
- عدم ابراز مخالفت
- تاییدپذیری دیگران
- عدم مسئولیت‌پذیری
- حساسیت نسبت به انتقاد
چه عواملی باعث بروز اختلال شخصیت وابسته می‌شوند؟
اختلال شخصیت وابسته ممکن است در اثر ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و رشدی ایجاد شود. افرادی که در دوران کودکی توسط والدین بیش از اندازه مقتدر یا بیش از حد محافظت‌کننده تربیت شده‌اند یا به بیماری جسمی مزمنی مبتلا بوده یا در معرض اضطراب جدایی قرار گرفته‌اند، ممکن است خصوصیات شخصیت وابسته را در بزرگسالی نشان دهند.
تفاوت اختلال شخصیت وابسته با اختلال شخصیت مرزی
اختلال شخصیت وابسته و اختلال شخصیت مرزی بسیار نزدیک به هم هستند و خیلی از نشانه‌های اختلال در آن‌ها مشترک است. اما از نظر هویتی کاملا جدا از یکدیگرند و به عنوان دو اختلال مجزا در نظر گرفته می‌شوند.
مهم‌ترین تفاوت میان اختلال شخصیت وابسته و اختلال شخصیت مرزی، این است که در اختلال شخصیت مرزی فرد نسبت به ترک شدن دچار خشم زیاد و احساس پوچی و درماندگی می‌شود. اما در شخصیت وابسته، اگر فرد از سوی دیگری رها شود، به شیوه‌های تسلیمی روی می‌آورد و برای برطرف کردن حس وابستگی خود به دیگران به سراغ روابط دیگر می‌رود و به جست‌وجوی آن می‌پردازد.
انواع اختلال شخصیت وابسته
میلیون پنوع اختلال شخصیت وابسته را تعریف کرده است که عبارتند از:
اختلال شخصیت وابسته مضطرب
اين افراد غالبا مخلوطی از خصوصیات شخصیت وابسته و شخصیت اجتنابی هستند؛ تمایلی به خودمختاری و استقلال وخودکفايتى ندارند؛ آن‌ها همیشه از اينکه طرد بشوند مى ترسند و هنگام تنهايى دچار اضطراب جدایی می‌شوند و حتما بايد ديگران این اطمینان را به آن‌ها بدهند که تا هميشه کنارشان مى‌مانند در غير اينصورت به شدت مضطرب مى‌شوند. اضطراب شخصیت‌های وابسته گاه به خشم تبدیل می‌شود اما اغلب خشم خود را از ترس از دست دادن دیگران بروز نمی‌دهند. چنین افرادی همواره احساس ترس و خشم دارند و همينطور مدام منتظر اتفاقات بد و ناگوارند و اکثر مواقع به سادگی بى قرار و آشفته مى‌شوند.
شخصیت‌های وابسته مطیع
اين افراد از طرد شدن می‌ترسند و اغلب به اين خاطر با ديگران صميمى نمى‌شوند. در روابط خود بسیار فروتن و متواضع هستند. از هرگونه تعارض و درگیری دورى مى‌کنند و هرگز احساس ارزشمندی ندارند. گاه برای جلب حمایت دیگران و دوری از سرزنش شدن، طرد شدن و انتقاد شنیدن از جانب اطرافيان، وانمود می‌کنند که بیمار هستند و یا حال روحی خوبی ندارند. اين افراد تايید طلبند و در واقع از درون مورد پذیرش خود نیستند. تنها زمانى که ديگران آن‌ها را تأیید می‌کنند احساس رضایت دارند. شديدا فداکار و مطيع و از خودگذشته‌اند و اغلب دربرابر مشکلات احساس ناتوانى مى‌کنند.
شخصیت‌های وابسته نابالغ
همانطور که از اسمش پيدا است این دسته از شخصیت‌های وابسته دیدگاهی کودکانه دارند. بعضی از آن‌ها انرژى زيادى براى سازگارى با اطرافیان صرف مى‌کنند و بعضى دیگر بالعکس حتى هیچ آرزویی و هدفى را مدنظر ندارند و در هيچ زمينه‌اى به موفقيت دست پيدا نمى‌کنند. در واقع بزرگسالانی که فعالیت‌های کودکانه دارند، غالبا تمايل دارند با افراد کم سن و سال معاشرت کنند و از مسئولیت‌ها گریزانند و شانه خالى مى‌کنند، در این دسته جای می‌گیرند.
شخصیت‌های وابسته غیر مؤثر
شخصیت‌های وابسته غیر مؤثر در کنار وابستگی از خود تمایلات اسکیزوئیدی نشان مى‌دهند. سریع خسته می‌شوند و انرژيشان به شدت اندک است؛ اغلب ساکت و در خود فرومانده‌اند و انگیزه‌ی کمی دارند و اغلب مسئولیت‌هایشان را بى‌اهميت مى‌دانند و ناديده مى‌گيرند. درکل عقاید منفی مخربى دارند و اکثر اتفاقات زندگيشان را به شانس و تقدیر نسبت می‌دهند و به همين خاطر زندگى يکنواختى هم دارند.
شخصیت‌های وابسته ایثارگر
برخى از اين افراد ویژگی‌های خودآزارگری هم دارند و شدت وابستگی آن‌ها بیشتر از وابسته‌های مطیع است. در واقع به برقراری روابط با دیگران خيلى بيشتر اهميت می‌دهند. حتى ممکن است هویت خود را از دست بدهند؛ به اين خاطر که به شدت مطیع دیگران مي‌شوند و حتی ارزش‌های خود را زير پا ميگذارند و به ارزش‌های طرف مقابلشان بها مى‌دهند. تنها رضايت ديگران برای افراد وابسته مهم است و به خاطر جلب رضایت دیگران موجب آزار خودشان می‌شوند و با اين کار هم لذت مى‌برند.
ازدواج با شخصیت وابسته
شخصیت‌های وابسته آماده پذیرفتن هر نوع سوءرفتار از سوی دیگران هستند و اگر همسر فرد مبتلا، شخصی سلطه‌جو باشد، ممکن است به سوءاستفاده‌های جسمی از آن‌ها روی بیاورد. حتی اگر والدین خود بیمار، افراد سلطه‌گری باشند، ممکن است به‌طور ناخواسته این رفتار را در همسر فرزند خود تقویت کنند. اما حتی اگر همسر بیمار، فرد ظالمی نباشد، باز هم رابطه به‌خاطر وابستگی بیش از حد فرد مبتلا و عدم مسئولیت‌پذیری او دچار مشکلات عدیده خواهد شد.
آیا می‌توان از اختلال شخصیت وابسته جلوگیری کرد؟
اگرچه ممکن است پیشگیری از ابتلا به شخصیت وابسته امکان‌پذیر نباشد، اما بسیاری از افراد مبتلا با شرکت در جلسات روان‌درمانی (مشاوره) می‌توانند روش‌های مؤثر برای استقلال یافتن در انتخاب‌های زندگی خود و کنار آمدن با شرایط دشوار را بیاموزند.
پرورش ساختار شخصیتی فرآیندی پیچیده‌ای است که هر چه از سنین پایین‌تری شروع شود، احتمال موفقیت آن بیشتر خواهد بود. بنابراین، روان‌درمانی با هدف تغییر شخصیت، هر چه زود‌تر آغاز گردد، موفق‌تر خواهد بود. چرا‌که در سنین کمتر، بیمار به‌میزان بیشتری تحت تأثیر تغییرات قرار می‌گیرد و رابطه قوی‌تری میان درمانگر و بیمار به‌وجود می‌آید.
نحوه تشخیص اختلال شخصیت وابسته
روانپزشکان و روانشناسان از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه‌ای استفاده می‌کنند که برای تشخیص اختلال شخصیت در افراد طراحی شده‌اند. لازم به ذکر است که اختلال شخصیت وابسته با اختلال شخصیت مرزی علائم مشترکی دارند و نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. روان‌درمانگران حرفه‌ای به این شباهت‌ها واقف بوده و اختلال مربوطه را شناسایی می‌کنند. در اختلال شخصیت مرزی، فرد با احساس خشم و پوچی به ترس از ترک شدن واکنش نشان می‌دهد، درحالی‌که فرد وابسته با تسلیم شدن به این ترس پاسخ می‌دهد و به‌دنبال رابطه دیگری برای حفظ وابستگی خود است.
درمان اختلال شخصیت وابسته
اولین و مهم‌ترین قدم در درمان مبتلایان به علائم DPD، افزایش اعتمادبه‌نفس و به‌دست آوردن توانایی مستقل عمل کردن از دیگران، در عین حفظ روابط نزدیک و معنادار است.
یکی دیگر از روش‌های مهم درمان وابستگی، رفتار‌درمانی است که هدف آن کمک به افراد برای فعال‌تر و مستقل‌تر شدن است و به آن‌ها نحوه ایجاد روابط سالم را می‌آموزد. در کنار جرأت آموزی ممکن است از گروه‌درمانی و خانواده‌درمانی نیز استفاده گردد.
دارو‌درمانی نیز برای آن دسته از افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته که از افسردگی و یا اضطراب رنج می‌برند، استفاده می‌شود. در چنین شرایطی دارو‌های ضداضطراب و ضد‌افسردگی تجویز می‌شوند.
