آیا شخصیت انسان می‌تواند تغییر کند؟

آیا شخصیت قابل تغییر است؟ این پرسش نه تنها ذهن مردم بلکه روان‌شناسان را هم درگیر کرده است. برخی بر این باورند که شخصیت قابل تغییر است. گروهی دیگر بر این باورند که شخصیت انسان ثابت و پایدار است و نمی‌توانیم آن را تغییر دهیم. تمایل به تغییر شخصیت، خواسته‌ای طبیعی است. ممکن است افراد خجالتی آرزو کنند که بتوانند راحت با دیگران گفت‌و‌گو کنند. یا شخصی که زود خشمگین می‌شود آرزو داشته باشد که بتواند خونسردی خود را در شرایط خاص حفظ کند. ممکن است متوجه شوید که در برخی از زمینه‌های زندگی، جنبه‌های خاصی از شخصیتتان را دوست ندارید، و می‌خواهید تغییرش دهید. گاهی برای تغییر این موارد ناخوشایند تلاش‌هایی هم انجام می‌شود. برای نمونه تلاش‌هایی که یک فرد خجالتی برای بهبود روابط میان‌فردی می‌کند نمونه‌ای از تلاش برای تغییر شخصیت است. به طور کلی، بیش‌تر مردم بر این باورند که ایجاد تغییرات واقعی و پایدار در صفات گسترده می‌تواند بسیار دشوار باشد. اما به راستی می‌توانیم شخصیت را تغییر دهیم یا نه؟

شخصیت چیست؟

«شخصیت بیانگر آن دسته از ویژگی‌های فرد است، که شامل الگوهای نسبتاً ثابت فکری، عاطفی و رفتاری او است. این الگوها نسبتاً انعطاف‌پذیر هستند و کمک می‌کنند پیش‌بینی از رفتار فرد در شرایط گوناگون داشته باشیم» شخصیت ویژگی‌های همیشگی است که مشخص می‌کند فرد به رویدادها و تجربه‌های زندگی چگونه واکنش نشان می‌دهد. دیگران در کنش و تعامل با ما، فرد را با این ویژگی‌ها شناسایی می‌کنند و نسبت به ما در موقعیت‌‌ها و شرایط گوناگون واکنش نشان می‌دهند. با وجود این‌که انسان‌ها دارای ویژگی‌های شخصیتی همانند هستند، شخصیت هر انسانی بی‌همتاست.

آیا شخصیت ثبات دارد؟

زیگموند فروید پدر روانکاوی بر این باور بود که سنگ بنای شخصیت در سن ۵ سالگی گذاشته می‌شود و شخصیت افراد در طول زندگی الگویی نسبت پایدار دارد که تغییر در آن کاری بسیار دشوار است. روانشناسان مدرن نیز بر این باورند که شخصیت در طول زندگی نسبتاً ثابت و پایدار است. در عوامل موثر در شکل‌گیری شخصیت به ژنتیک و وراثت اشاره کرده‌اند. برخی از ویژگی‌های شخصیت مواردی هستند که ما از والدین به ارث می‌بریم. برای نمونه افرادی که دچار اسکیزوفرنی هستند به احتمال زیاد والدینی مبتلا به طیف اسکیزوفرنی داشته‌اند. در نتیجه در برخی از شرایط الگوها ثبات دارند. البته ارتباط میان ژنتیک و محیط می‌تواند تغییرات گوناگونی را در شخصیت افراد به همراه داشته باشد. برای نمونه، ممکن است که فرد از نظر ژنتیکی، شخصیتی اجتماعی و سازگار با شرایط باشد. ولی کار کردن در یک محیط استرس‌زا می‌تواند این موارد را تغییر دهد.

آیا شخصیت تغییر می‌کند؟

اگر شخصیت یکی از قوی‌ترین و باثبات‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های بهزیستی ذهنی و روانی انسان باشد، «آیا ممکن است تغییر کند؟» یا «آیا می‌توان آن را تغییر داد؟» در واقع «شخصیت تغییر می کند».

شخصیت چگونه تغییر می‌کند؟

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ژنتیک در تغییر و یا ثبات بعضی صفات شخصیت نقش دارد. همچنین عوامل محیطی و فرهنگی، موقعیتی و زمانی نیز بر شخصیت تاثیر می گذارند. در واقع شخصیت هر فرد در طول مراحل مختلف زندگی تغییر می کند. این تغییرات ممکن است به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی مرتبط با رشد باشد و یا به علت تجربیات متعددی که بر رفتار فرد تاثیر می‌گذارد.

اکثر مردم در طول زندگی خود رویدادهایی را تجربه می کنند که باعث ایجاد درک جدیدی از پدیده‌ها و جهان هستی در فرد می‌شود. برای مثال، فردی که به راحتی و سریع با دیگران ارتباط برقرار می‌کند، ممکن است پس از تجربۀ سوءاستفاده در یک رابطۀ عمیق، در برقراری ارتباط سختگیرتر شود. بنابراین هر روز در زندگی با رویدادها و موقعیت‌هایی مواجه می شویم که گاهی اوقات، این رویدادها می‌توانند شخصیت و نحوه تفکر ما را در هسته تغییر دهند.

در زمینۀ تغییرات مرتبط با رشد، مراحل نوجوانی و جوانی در زندگی هر فرد، دوره‌های اولیۀ تغییرات شخصیتی هستند؛ به ویژه در حوزه‌های برون گرایی و سازگاری. در دوران نوجوانی افزایش یا تغییرات سریع در هورمون‌ها، فشارهای اجتماعی و محیط و موارد دیگر تاثیر گذارند. درحالی که با پیش‌رفتن در مرحله بزرگسالی، شخصیت پایدارتر و قابل پیش بینی تر می شود.

آیا شما می‌توانید خودتان باعث تغییر شخصیت خود شوید؟

این کار ممکن به نظر می‌رسد. چند مورد از ۵ خصوصیت اصلی از قبیل برون‌گرایی، وظیفه‌شناسی و سازگاری می‌توانند از طریق تمریناتی مانند سلام کردن به افراد جدید (برای تمرین برون‌گرایی) به طور ارادی تغییر کنند، گرچه مداومت این اقدامات برای ایجاد تغییر شخصیت انسان مهم به نظر می‌رسد. ظاهرا عصبی بودن (یا پایداری عاطفی) نیز یا از طریق دوره‌های مخصوص یا متد قدیمی روان‌درمانی قابل تغییر است.

خصوصیات شخصیتی چقدر بر سرعت تغییر شخصیت تاثیر دارند؟

برخی مداخلات که برای قادرسازی افراد به تغییر شخصیت‌ خود به کار گرفته شده‌اند، در طول ماه‌ها منجر به تغییر می‌شوند. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که حتی یک مداخله‌ دو هفته‌ای با استفاده از یک گوشی هوشمند ممکن است برای بهبود بخشیدن به یک خصوصیت مانند انضباط شخصی در کوتاه مدت کافی باشد.

آیا افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی هم می‌توانند تغییر شخصیت داشته باشند؟

بله. با وجود این‌که اختلالات شخصیتی به صورت الگوهایی طولانی‌مدت از رفتار و تفکر ناهنجار در نظر گرفته می‌شوند، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در طول زمان، علائم اختلال شخصیتی می‌توانند کاهش یابند، حتی اگر اختلالات روانی و اجتماعی خاص باقی بمانند. در برخی موارد درمان ممکن است در بهبود عملکرد فرد سودمند باشند: برای مثال رفتاردرمانی دیالکتیک یکی از رویکردهایی است که به طور رایج برای درمان اختلالات شخصیتی مرزی استفاده می‌شود.

آیا نقش‌های اجتماعی در تغییر شخصیت تاثیر دارد؟

نقش های اجتماعی، برای مثال کارمند، به عنوان منابع بالقوه تغییر شخصیت شناسایی شده‌اند. محققان تناظرهای قوی بین خواسته‌های نقش اجتماعی و مشخصات شخصیتی پیدا کرده‌اند. اگر نقشی مستلزم این باشد که فردی که آن را به عهده دارد، وظیفه شناس باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که ایستادگی او بر این ویژگی زیاد باشد. برعکس، هنگامی که او آن نقش را ترک کرد و یا نقش دیگری را که مستلزم وظیفه شناسی کمتری است به عهده گرفت، در سطح پایین‌تری از آن ویژگی قرار خواهد گرفت. تحقیقات طولی نشان می‌دهند که مسیرهای شخصیتی افراد را اغلب می‌توان با نقش‌های اجتماعی که در طول مراحل زندگی می‌پذیرفتند و یا از آن‌ها اجتناب می‌کردند، توضیح داد. بنابراین نقش‌های اجتماعی اغلب به عنوان پیش‌بینی کننده‌های اساسی شخصیت مطالعه می‌شوند.

چرا در برابر تغییر شخصیت مقاومت می‌کنیم؟

عوامل گوناگونی از تغییر در شخصیت جلوگیری می‌کنند. بیایید شخصیت را مانند یک قالب شیرینی‌پزی فرض کنیم. شکل این قالب بر پایهٔ عوامل ژنتیکی، محیطی، رفتارهای والدین، فرزندپروری، تجارب زندگی و … ساخته شده است. ما در این قالب جای گرفته‌ایم و تغییر شکل ما کاری آسان نخواهد بود. از دیدگاه روانکاوی افراد در برابر تغییرات بنیادین شخصیت و رفتار مقاومت می‌کنند. این مقاومت به این دلیل بروز پیدا می‌کند که فرد با تغییر شرایط دچار اضطراب و پریشانی می‌شود. پس در برخی از شرایط افراد با کمک مکانیزم‌های دفاعی تلاش می‌کنند تا شرایط را به گونه‌ای که هست حفظ کنند؛ به این امید که بتوانند اضطراب را کاهش دهند.

الگوهای ثابت فکری و رفتاری باعث پدید آمدن طرحواره در فرد می‌شود. منظور از طرحواره (Schema) باورهای بنیادین و الگوهای فکری است که پیرامون یک موضوع در ذهن فرد شکل گرفته‌اند و زمینه‌ساز بروز رفتارهای خاصی می‌شوند. طرحواره‌ها می‌توانند کنترل افکار، هیجانات و رفتارهای فرد را در دست بگیرند. در نتیجه شکل‌گیری طرحواره، تغییر در شخصیت دشوارتر خواهد شد.

گام‌های مهم برای تغییر شخصیت

شخصیت در واقع یک الگو است. این الگو شامل رفتار، تفکر و احساسات است. مجموع این موارد تعیین می‌کنند شما چه کسی هستید و چه شخصیتی دارید. البته که الگوها می‌توانند تغییر کنند. برای اینکه بتوانید این الگو را تغییر دهید، ابتدا باید شخصیت خود را به‌خوبی بشناسید. شخصیت بسیار پیچیده است و در اغلب موارد ما شناخت درستی از شخصیت خودمان نداریم. ممکن است ویژگی‌هایی که می‌خواهیم در خودمان به‌وجود بیاوریم، از قبل در شخصیت ما وجود داشته باشد و فقط نیاز به تقویت داشته باشید. ازاین‌رو پیشنهاد ما این است که در اولین قدم به روانشناس مراجعه کنید و تست شخصیت را انجام دهید. بعد از اینکه جنبه‌های شخصیتی خود را شناختید، می‌تواند برای تغییر آن اقدام کنید.

در ادامه به راهکارهایی اشاره می‌کنیم که می‌توانید از آن‌ها در جهت تغییر دادن شخصیت خود به شکلی که می‌خواهید، استفاده کنید.

 مشخص کنید چرا می‌خواهید تغییر کنید

باید بدانید که چرا می‌خواهید تغییر کنید. قدم اول در هر تغییری دانستن علت آن است. آیا برای این تغییر دلیل قابل‌قبول و محکمی دارید؟ همین‌طور که می‌دانید این کار به سادگی امکان‌پذیر نیست و نیازمند اراده‌ی قوی است. اراده‌ی شما زمانی می‌تواند قوی و پولادین باشد که برای اقدام به تغییر شخصیت دلیل خوبی داشته باشید.

برنامه‌ی خود را بنویسید

نوشتن این که چه کسی هستید و چه کسی می‌خواهید بشوید در این مسیر بسیار کمک‌کننده و پراهمیت است. همیشه دانستن هدف و دیدن آن و قرار دادنش در جلوی چشم، ما را برای رسیدن به آن طماع‌تر می‌کند. شخصیتی که می‌خواهید به آن تبدیل شوید را از قبل برای خود ترسیم کنید، آن هم به طور دقیق! مشخص کردن مقصد مسیر را برای شما دلپذیرتر و پیمودن آن را آسان‌تر می‌کند. همچنین اگر کسی را می‌شناسید که به شخصیت دلخواه شبیه است، آن را هم در برنامه‌ی خود درج و ترسیم کنید.

تعیین کنید که چگونه می‌خواهید شخصیتتان را تغییر دهید.

تنها با فکر کردن به یک خصیصه نمی‌توانید آن را در شخصیت خود تغییر دهید. باید برای تغییر آن تلاش کنید و انرژی صرف بنمایید. طبق گفته روانشناسان برای نهادینه کردن یک تغییر در شخصیت هر کسی حداقل ۱۸ و حداکثر ۲۵۴ روز تمرین و ممارست لازم است. یعنی به طور متوسط ۶۶ روز باید آن عادت را تمرین کنید تا بتوانید آن را در شخضیت خود تغییر دهید. زمان و تکرار دو عامل مهم در تغییر شخصیت هستند.

 با کسی صحبت کنید.

صحبت کردن با کسی که مورد اعتماد شماست و می‌تواند در تغییر شخصیت شما اثرگذار باشد، می‌تواند مفید باشد. هنگامی که مثلاً با دوست خود درباره‌ی شخصیتی که می‌خواهید به آن تبدیل شوید، صحبت می‌کنید، در ناخودآگاه شما رسیدن به آن شخصیت تثبیت می‌شود.

 یک سیستم تشویقی طراحی کنید.

این سیستم تشویقی می‌تواند هر چیزی باشد، تأکید می‌کنیم که هر چیزی! هنگامی که در این مسیر قدم مثبتی برمی‌دارید، به خود جایزه بدهید. مثلاً اگر می‌خواهید فرد منظم و وقت‌شناسی باشید و تلاش‌های شما بالاخره به نتیجه رسیده است، برای خود یک جایزه‌، هرچند کوچک، در نظر بگیرید.

 از برچسب زدن به خود جلوگیری کنید.

اگر فکر می‌کنید فرد خجالتی هستید، این را دائما به خود نگویید. اصرار ورزیدن در صدا زدن خود با این عنوان، شما را تبدیل به یک فرد خجالتی واقعی می‌کند. همچنین اگر واقعا خجالتی هستید، این خصیصه را در شما تثبیت می‌کند. اگر بر روی خود این برچسب را نگذارید، رفتار شما هم تغییر خواهد کرد.

 افکار منفی را از خود دور کنید

سعی کنید افکار منفی که شما را از ادامه‌ی مسیر تغییر باز می‌دارند را از خود دور کنید. در صورتی‌که با خود بگویید که نمی‌توانید، بدون شک نخواهید توانست. اما اگر این افکار را از خود دور کنید، نتیجه‌ی بهتری خواهید گرفت. از مهم‌ترین عوامل در تغییر شخصیت، اراده است. اراده را با افکار منفی سست نکنید.

 فیلم بازی کنید تا به واقعیت تبدیل شود

بهتر است نقش کسی که می‌خواهید باشید را به خوبی بازی کنید تا کم‌کم در ذهن شما شکل بگیرد و تثبیت شود. مادامی که در نقش شخصیت مورد علاقه‌ی خود هستید، رفتارهای شما هم به مرور مطابق با آن تغییر خواهند کرد. این تغییر به تدریج دائمی خواهد شد و در شما نهادینه می‌شود. به این شکل، با درآوردن ادای یک رفتار، آن را در خود تثبیت می‌کنید.

خود را در محیط‌های متفاوت قرار دهید

اگر می‌خواهید عادتی را ترک کنید، خود را در محیط‌‌هایی که شما را به یاد آن می‌اندازند قرار ندهید. هنگامی‌که با قرار گرفتن در یک محیط به انجام یک رفتار تحریک می‌شوید، با دور ماندن از آن محیط می‌توانید جلوی تکرار رفتار را بگیرید. سعی کنید در محیط‌های کاملاً متفاوت با محیط تحریک‌کننده باشید تا از انجام عمل مورد نظر دوری کنید. همچنین عادت جدیدی را که می‌خواهید در خود نهادینه کنید را با قرار دادن خود در محیط‌های مناسب آن رفتار، به سادگی تبدیل به بخشی از شخصیت خود کنید.

اعتمادبه‌نفس خود را تقویت کنید

افزایش اعتمادبه‌نفس در تغییر شخصیت بسیار مؤثر است. شما باید جسارت انتخاب کردن داشته باشید. انتخاب کنید که یک ویژگی را در شخصیت خود تغییر دهید. جرأت داشته باشید که یک ویژگی را در خود نامناسب دانسته و برای بهتر کردن آن تلاش کنید. تمام این تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات، نیازمند قدرت و اعتمادبه‌نفس است. در صورتی‌که اعتمادبه‌نفس ضعیفی داشته باشید، در میانه‌ی راه خسته خواهید شد و نمی‌توانید کار مهمی چون تغییر دادن شخصیت را انجام دهید.

چه عواملی باعث تغییر شخصیت ناگهانی می‌شوند؟

تغییر که به مرور زمان در شخصیت اتفاق می‌افتد طبیعی جلوه می‌کند، اما تغییرات ناگهانی غیرعادی به نظر می‌رسد و توجه اطرافیان را برمی‌انگیزد. معمولاً تغییر شخصیت ناگهانی به علت حادثه یا اتفاق ناگواری رخ می‌دهد. اگر تغییر شخصیت ناگهانی رخ داد، به عوامل خطر زیر توجه کنید:

• نبض ضعیف
• پوست مرطوب
• بالا رفتن ضربان قلب
• بالا رفتن تنفس
• تنفس سطحی
• فشار خون پایین
• گیجی
• سرگیجه
• سبک سری
• اختلال در صحبت کردن
• دردهای تیر کشنده در بازو و پاها
• درد قفسه‌ی سینه
• تغییر دید.

اگر تغییر شخصیت ناگهانی با هر یک از این علائم بود، شرایط اورژانسی است و باید سریعاً به پزشک اطلاع دهید. در ادامه برخی از دلایل تغییر شصخیت ناگهانی را بررسی می‌کنیم:

 تغییر شخصیت ناگهانی به دلیل اختلالات روانی

غم، خبر بد و ناامیدی می‌توانند سبب تغییر شخصیت و تغییر رفتار ناگهانی فرد شود.‌ گاهی ماه‌ها طول می‌کشد تا تغییر حالت فرد به حالت معمولی برگردد. توجه داشته باشید که تغییر خلق با تغییر شخصیت متفاوت است. ممکن است یک فرد شخصیت خود را تغییر دهد و این تغییر ناشی از یک بیماری و یا شرایط بسیار سخت و دشوار باشد. تغییر شخصیت ممکن است سال‌ها برای فرد باقی بماند. تغییرات شخصیت ممکن است به علل زیر رخ دهند:

اضطراب: هنگامی که یک فرد نسبت به شرایط زندگی خود احساس استرس و اضطراب می‌کند، می‌تواند دچار تغییر شخصیت شود.‌ اگر استرس و اضطراب دائماً ادامه پیدا کند، تبدیل به اضطراب منتشر می‌شود و تغییراتی در شخصیت فرد ایجاد می‌کند. مثلا کسی که انسان ماجراجو و ریسک‌پذیری بوده را تبدیل به انسانی محتاط و ترسو می‌کند.

حمله‌های پانیک: حمله‌های پانیک یا حمله هراس حالت‌های ترس و اضطراب شدید هستند. اغلب این ترس‌ها غیرمنطقی است. گاهی ممکن است حالت‌های حمله‌ی اضطرابی در موقعیت‌های اجتماعی فرد را ناتوان کنند.

استرس بعد از تروما (حادثه): به این حالت ‌PTSD هم گفته می‌شود. برخی افراد که به استرس بعد از تروما دچار می‌شوند، تغییراتی در شخصیت آن‌ها به وجود می‌آید.

اختلال دوقطبی: اختلال دوقطبی سبب اختلال شخصیتی واضح می‌شود. این اختلال فرد را مجبور به انجام کارها و گرفتن تصمیماتی می‌کند که از شخصیت او بعید است. همچنین این اختلال روانی باعث ایجاد تغییر خلق هم در فرد می‌شود.

اسکیزوفرنی: اسکیزوفرنی از تفکر منطقی جلوگیری می‌کند. این اختلال سبب می‌شود که فرد مبتلا در تشخیص واقعیت و توهم دچار مشکل شود.

 آسیب لوب پیشانی و تغییر شخصیت

آسیب رسیدن به لوب پیشانی می‌تواند سبب تغییر شخصیت شود. این آسیب می‌تواند در اثر تروما و ضربه باشد. لوب پیشانی در واقع کنترل پنل و یا محل مدیریت شخصیت ماست. این مرکز فرماندهی محل کنترل موارد زیر است:

• صحبت کردن
• ابراز احساسات
• مهارت‌های شناختی.

چیزهایی که ممکن است باعث آسیب به لوب پیشانی مغز شود عبارت‌اند از:

• ضربه به سر
• افتادن از ارتفاع
• تصادف خودرو.

 تغییر شخصیت بعد از سکته‌ی مغزی

هنگامی که سکته‌ی مغزی رخ می‌دهد، رگ تغذیه کننده‌ی مغزی آسیب می‌بیند و پاره می‌شود و این اتفاق می‌تواند سبب تغییر شخصیت ناگهانی در فرد شود. معمولاً افرادی که دچار چنین آسیبی می‌شوند، بعد از بهبودی نسبی، نسبت به همه چیز بی‌تفاوت می‌شوند. این تغییر شخصیت ناگهانی و واضح است. برخی دیگر از بیمارانی که از این حادثه جان سالم به‌در‌می‌برند، ممکن است رفتارهای ناگهانی و بدون فکر از خود نشان دهند و تصمیمات بی‌فکر و بدون بررسی بگیرند.‌

 تغییر شخصیت با تومور مغزی

برخی افراد که تومور مغزی در سر آن‌ها وجود دارد هم دچار تغییر شخصیت می‌شوند. مثلاً فردی که بسیار آرام و بی‌حاشیه بوده است، بعد از تومور مغزی حساس می‌شود و با هر مسئله‌ای آزرده خاطر می‌گردد. همچنین ممکن است کسی که بسیار فعال و پویا بوده، دچار خمودی و افسردگی شود و فعالیت کمتری از خود نشان می‌دهد. تغییر خلق هم در این افراد دیده می‌شود. مثلا کسی که شاد بوده است، افسرده و دچار اضطراب می‌شود.

 تغییر شخصیت به دلیل زوال عقل

دیمنشیا یا زوال عقل یکی از آسیب‌های مغزی است که معمولاً با اختلال در دو بخش شناختی مغز همراه است. زوال عقل یا به دلیل آسیب و یا به علت بیماری در مغز رخ می‌دهد. بخش‌های شناختی مغز عبارت‌اند از:

• حافظه
• تفکر
• زبان
• رفتار
• قضاوت

افرادی که دچار این مشکل مغزی می‌شوند، دچار تغییرات شخصیتی شدیدتری نسبت به باقی بیماران می‌گردند. مثلاً این افراد نسبت به اطرافیان خود مشکوک و بدبین می‌شوند. یا این‌که دچار عصبانیت‌ و خشم زیادی می‌گردند.